H Επιστήμη των Πολιτών/ Citizens Science και η χρήση της σύγχρονης τεχνολογίας στην προστασία, στην έρευνα και στην καταγραφή του φυσικού πλούτου της χώρας μας

[Επιστήμη των Πολιτών -  Citizens Science: ΑΝΑΚΑΛΥΨΕ τον κόσμο σου | ΜΑΘΕ για τη ζωή | ΚΑΤΕΓΡΑΨΕ τις παρατηρήσεις | ΔΙΕΔΩΣΕ τις ανακαλύψεις | ΜΑΖΙ με τους ΦΙΛΟΥΣ της ΦΥΣΗΣ]

H Επιστήμη των Πολιτών/ Citizens Science και η χρήση της σύγχρονης τεχνολογίας στην προστασία, στην έρευνα και στην καταγραφή του φυσικού πλούτου της χώρας μας

του Κώστα Φωτεινάκη 

Σύμφωνα με το λεξικό του National Geographic ως Επιστήμη των Πολιτών, Citizens Science, περιγράφεται η πρακτική της συμμετοχής του κοινού και η συνεργασία του στον τομέα της επιστημονικής έρευνας για την αύξηση της επιστημονικής γνώσης. Μέσω της επιστήμης των πολιτών, οι άνθρωποι μοιράζονται πληροφορίες, μπορεί να επιμορφωθούν και να συμβάλουν στην υλοποίηση προγραμμάτων παρακολούθησης, συλλογής ακόμα και επεξεργασίας δεδομένων. Συνήθως αυτή η συμμετοχή γίνεται εθελοντικά. Δεν είναι τυχαίο ότι ο όρος Citizens Science έχει συμπεριληφθεί στο  Oxford English Dictionary το 2014.

Ο θεσμός αυτός ξεκίνησε στις ΗΠΑ στα τέλη του 1800 από τον ορνιθολόγο Wells Cooke ο οποίος δημιούργησε ένα δίκτυο πολιτών για την παρακολούθηση της μετανάστευσης των πουλιών.

Στις μέρες μας πολλά προγράμματα και επιστημονικές έρευνες που αφορούν τη Φύση αλλά και την κοινωνία βασίζονται στη συμμετοχή των πολιτών. Ιδιαίτερα με την ανάπτυξη της τεχνολογίας, τη χρήση του GPS, τα αναπτυγμένα κινητά τηλέφωνα στα οποία μπορούν να προστεθούν ειδικές εφαρμογές, τα ραντάρ και τις κάμερες, το διαδίκτυο κλπ, η συμμετοχή των πολιτών κρίνεται απαραίτητη, διευκολύνεται και προβλέπεται στις επιστημονικές έρευνες.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το ελεύθερο λογισμικό QGIS που χρησιμοποιούν πολλές δασικές υπηρεσίες αλλά και άλλοι φορείς στην Ευρώπη και σε όλο τον κόσμο. Αυτό το λογισμικό θα μπορούσε να αξιοποιηθεί, μετά από εκπαίδευση, και για την καταγραφή της χλωρίδας και της πανίδας της χώρας μας

Στο σημείωμα αυτό θα επικεντρωθώ στη σπουδαιότητα της συμμετοχής της  «Επιστήμης των Πολιτών»/ ΕτΠ για την καταγραφή, προστασία και την ανάδειξη του φυσικού περιβάλλοντος.

Στις ΗΠΑ και στην Ευρώπη από τη δεκαετία του ’90 η ΕτΠ επιδιώκεται, προβάλλεται και υποστηρίζεται μέσω ειδικών προγραμμάτων και εφαρμογών.Ορισμένα ενδεικτικά παραδείγματα από τις ΗΠΑ και την Ευρώπη:

1.      Στο site SCIENTIFIC AMERICAN διαβάζουμε « Help make science happen by volunteering for a real research project» [ΕΔΩ] 

2.      Στο site Citizen Science Alliance υπάρχουν προτάσεις για συμμετοχή των πολιτών σε έρευνες για τους  Γαλαξίες, τη Μετεωρολογία, τις φάλαινες [ΕΔΩ]

3.      Στο site Science we can do together υπάρχουν δεκάδες προτάσεις για συμμετοχή σε προγράμματα [ΕΔΩ] 

4.      Στο European Environment Agency υπάρχει ειδική αναφορά για την καταγραφή της βιοποικιλότητας μέσω της Επιστήμης των Πολιτών Biodiversity monitoring through citizen science [ΕΔΩ] 

5.      Στο National Wildlife Federation υπάρχουν προτάσεις για συμμετοχή σε προγράμματα για βατράχια, πουλιά, πεταλούδες κ.λπ. [ΕΔΩ] 

Στην Ελλάδα οι πρώτες εφαρμογές της σύγχρονης τεχνολογίας και της καταγραφής δεδομένων από πολίτες σε ειδική πλατφόρμα στο διαδίκτυο που έχουμε υπ όψη μας ήταν το 2010 α) για την αποκαθήλωση των τεράστιων  διαφημιστικών πινακίδων [ΕΔΩ] β) το πρόγραμμα ΑΝΙΜΑ και Ορνιθολογικής για την καταγραφή κοτσυφιών στην Αθήνα [ΕΔΩ] [ίσως και να υπάρχουν περισσότερες παλαιότερες εφαρμογές χρήσεις που αγνοούμε]

Στη χώρα μας έχουν ξεκινήσει ειδικά προγράμματα τα τελευταία χρόνια τα οποία περιλαμβάνουν τη συμμετοχή των πολιτών με την απλή συμπλήρωση ερωτηματολογίων (κυρίως για κοινωνικά θέματα) και άλλων μορφών όπως 

α) μετά από «εκπαίδευση» όπως π.χ. για την παρατήρηση πουλιών, της καταγραφή άγριας ζωής κ.λπ. ή 

β) χωρίς εκπαίδευση με την απλή φωτογράφηση, περιγραφή, χρονική και γεωγραφική περιοχή. Τα δεδομένα σε πολλές περιπτώσεις μπορεί να μεταφερθούν «επί τόπου» με τη χρήση κινητού στην ειδική για αυτό το σκοπό πλατφόρμα ή από τον υπολογιστή μας.

Ορισμένα ενδεικτικά παραδείγματα στην Ελλάδα:

         i.            Ορνιθολογική/ caretakers: «Από το 2003 έχει  δημιουργηθεί ε από την Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία ένα εθελοντικό δίκτυο Υπευθύνων που έχει αναλάβει να παρακολουθεί την κατάσταση των Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά της Ελλάδας (ΣΠΠΕ). Το δίκτυο απευθύνεται σε άτομα που ζουν κοντά, κατάγονται ή επισκέπτονται συχνά μία περιοχή με πλούσια ορνιθοπανίδα και που θα ήθελαν να συμβάλλουν στην συστηματική παρακολούθηση αυτής της περιοχής. Η Ορνιθολογική αναλαμβάνει να εκπαιδεύσει κατάλληλα τα άτομα αυτά ώστε να σχηματίσει μία σταθερή ομάδα συνεργατών - εθελοντών σε όλη την Ελλάδα.» [ΕΔΩ] 

      ii.            Εθνικό Αστεροσκοπείο/ μετρητής ρύπανσης: «Το ΕΑΑ φιλοδοξεί να διατηρήσει το εθνικό δίκτυο iSPEX για την παρακολούθηση και συστηματική χαρτογράφηση των ατμοσφαιρικών επεισοδίων στην Αθήνα με σκοπό την παροχή υπηρεσιών σχετικά με την υγεία των πολιτών. Επιπλέον, αναμένεται ότι τα δεδομένα που θα συλλέγονται από το παρατηρητήριο πολιτών iSPEX θα συνεισφέρουν στην βελτιστοποίηση των δορυφορικών παρατηρήσεων που συλλέγονται καθημερινά από το Κέντρο Αριστείας BEYOND του ΕΑΑ. Με τον τρόπο αυτό, οι πολίτες-παρατηρητές θα συμμετέχουν ενεργά στην έρευνα που διεξάγεται στο ΕΑΑ προς όφελος της κοινωνίας και του περιβάλλοντος.» [ΕΔΩ] 

    iii.            ΑΝΙΜΑ: «Το «Εθνικό Δίκτυο Παρατηρητών της Άγριας Ζωής» που οργανώνεται από την ΑΝΙΜΑ αποσκοπεί στη δημιουργία ενός Δικτύου πανελλήνιας εμβέλειας με σκοπό τη συλλογή στοιχείων από πολίτες για περιστατικά τραυματισμένων και νεκρών άγριων ζώων. Η λειτουργία του Δικτύου θα βασίζεται στη χρήση της σύγχρονης τεχνολογίας και την αξιοποίηση των κινητών τηλεφώνων νέας γενιάς ως συσκευές φωτογραφικής αποτύπωσης περιστατικών, καταγραφής γεωγραφικών δεδομένων και σχολιασμού.» http://paratiro.gr/ - http://xpolis.blogspot.gr/2015/12/blog-post_27.html

     iv.            WWF Greenspaces | Πάρε το πράσινο στα χέρια σου: «…Πρόκειται για τη νέα δωρεάν εφαρμογή για κινητά με την οποία μπορείς να μοιράζεσαι πληροφορίες για το πού θα βρούμε κάθε πάρκο, σε τι κατάσταση βρίσκεται και τι μπορεί να μας προσφέρει από υποδομές ανάλογα με τα ενδιαφέροντα και τις προτιμήσεις μας…» [ΕΔΩ] 

       v.            ΦΙΛΟΙ της ΦΥΣΗΣ: Η φωτογραφία της ημέρας, με θέμα τη φύση, 2012.

Η σύγχρονη τεχνολογία σε συνδυασμό με την «Επιστήμη των Πολιτών» θα μπορούσε να βρει εφαρμογή, όχι μόνο για θέματα που έχουν σχέση με το Φυσικό αλλά και με το αστικό περιβάλλον. Ιδιαίτερα χρήσιμη θα ήταν η δημιουργία μιας πλατφόρμας για την Οδική ασφάλεια και τα τροχαία συμβάντα, όπως έχει στο πρόγραμμά του ο Πανελλήνιος Σύλλογος  SOS Τροχαία Εγκλήματα.

Η «Επιστήμη των Πολιτών» κρίνεται ιδιαίτερα απαραίτητη για την καταγραφή της βιοποικιλότητας, της χλωρίδας και της πανίδας της χώρας μας. Οι ΦΙΛΟΙ της ΦΥΣΗΣ θα αξιοποιήσουν το 2016 τη σύγχρονη τεχνολογία καθώς και την ΕτΠ. Θα απευθυνθούν  σε ερασιτέχνες Βοτανικούς για τη δημιουργία μιας πλατφόρμας για την καταγραφή της Ελληνικής χλωρίδας επιλέγοντας αρχικά συγκεκριμένες περιοχές. Αυτό προϋποθέτει μια υλικοτεχνική υποδομή, ειδικούς για την επεξεργασία των δεδομένων κ.λπ. Η πλατφόρμα αυτή δεν μπορεί να δημιουργηθεί και να λειτουργήσει σε καθαρή εθελοντική βάση, χρειάζεται χρηματοδότηση για να δημιουργηθεί και αμοιβές επιστημόνων για να επεξεργαστούν, να αξιοποιήσουν και να προωθήσουν τα αποτελέσματα στις αρμόδιες υπηρεσίες του κράτους αλλά και για να τα εκλαϊκεύσουν σε κάθε ενδιαφερόμενο πολίτη.

Ο Κώστας Φωτεινάκης είναι πρόεδρος των ΦΙΛΩΝ της ΦΥΣΗΣ/ Neturefriends Greece

Χρήσιμοι Σύνδεσμοι

Ίδρυμα Μποδοσάκη – Είμαστε όλοι πολίτες | Παρατηρητήριο ΑΝΙΜΑ και ΕΔΩ | Πάρε το πράσινο στα χέρια σου WWF | Αυστραλία | NG

Εθνικό Αστεροσκοπείο  & μετρητής ρύπανσης | Εκπαίδευση – ορνιθολογία | H Επιστήμη στα χέρια τωνπολιτών | Σαν Φρανσίσκο – Πάρκο